Ɔktɔblu

?Ɔ ju wie’n, a sisi ɔ bo naan w’a yo like nga be se wɔ kɛ a yo’n? Blɛ kun nun’n, i sɔ yɛ famiɛn Davidi yoli-ɔ. Ɔ maan ɔ srɛli Ɲanmiɛn kɛ: “Yo maan min ɲin yi wɔ min klunklo su.” (Jue. 51:12) Davidi klo Zoova. Sanngɛ ɔ juli wie’n, kɛ ɔ ko yo naan w’a yo like nga be seli i kɛ ɔ yo’n, ɔ yoli kekle mɛnnin i. Kɛ e kusu e ti sɔ wie-ɔ. ?Ngue ti-ɔ? I klikli’n yɛle kɛ fɔ m’ɔ o e nun’n ti’n, wie liɛ’n e kloman kɛ be kle e like ng’ɔ fata kɛ e yo’n. I nɲɔn su’n, Satan kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e yo ɲin keklefuɛ kɛ i sa. (2 Kor. 11:3) I nsan su’n, yɛle kɛ e o ɲin keklefuɛ’m be afiɛn, yɛ ‘akunndan nga be bu mɔ maan be yo sa mun’n’ ɔ ti kɛ aunmuan sa. (Efɛ. 2:2) Ɔ fata kɛ e mian e ɲin kpa naan e nin sa tɛ m’ɔ o e nun’n e kun. Asa’n, ɔ fata kɛ e jran Satan nin mɛn’n nunfuɛ mɔ be kunndɛ kɛ bé yó naan e yo ɲin keklefuɛ’n be ɲrun kekle. Kpɛkun ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan y’a yo like nga Zoova nin be nga ɔ mannin be kwlalɛ’n be se e kɛ e yo’n. w23.10 6 § 1

?Ngue yɛ abonuan sa nga Zezi yoli i lɛ’n ɔ kle e-ɔ? Ɔ kle e kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. Zezi w’a faman abonuan sa sɔ’n w’a dimɛn i nuan. I kpa bɔbɔ’n, w’a faman abonuan sa wie fi w’a dimɛn i nuan le. Sanngɛ ɔ fali manmanlɛ’n kwlaa mɛnnin i Si. (Zan 5:​19, 30; 8:28) Sɛ e yo wun ase kanfuɛ kɛ Zezi sa’n, e su faman ninnge nga e yo be’n e diman e nuan. Sanngɛ Ɲanmiɛn mɔ i fanngan nun yɛ e kwla yo ninnge sɔ mun’n yɛ é fá dí e nuan-ɔn. (Zer. 9:​23, 24.) I yɛ ɔ fata kɛ e mɛnmɛn i-ɔ. ?I kwlaa yoli-o, sɛ Zoova bɔbɔ w’a ukaman e’n, ngue yɛ e kwla yo-ɔ? (1 Kor. 1:​26-31) Sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, e su faman like nga e yo man e wiengu mun’n e diman e nuan, sanngɛ é dí su aklunjɔɛ. Afin e si kɛ like nga e yoli’n, Zoova wunnin i yɛ ɔ bu i like dan. (An nian Matie 6:​2-4 nun; Ebr. 13:16) Kɛ e sɔnnzɔn Zezi mɔ e yo wun ase kanfuɛ’n, Zoova i klun jɔ.—1 Piɛ. 5:6. w23.04 4 § 9; 5 § 11-12

Ɲanmiɛn maan akoto Pɔlu seli kɛ maan e wiengu’m be ninnge liɛ’m be ndɛ lo e wie. ?Wafa sɛ yɛ e kwla di ndɛ sɔ’n su aɲia’m be bo-ɔ? Wafa nga e kwla nanti su’n yɛle kɛ nán e wla fi su kɛ kɛ e sa’n, sran uflɛ kunndɛ kɛ ɔ́ tɛ́ kosan’m be su wie. Maan e bu sa nga i akunndan e nian. ?Kɛ a nin ɔ janvuɛ mun amun kókó yalɛ’n, ɔ ngunmin a ijɔ sa trilili kpɛkun be ijɔman wie? E si kɛ nɛ́n i sɔ yɛ a yo-ɔ. A kunndɛ kɛ amun kwlakwla amun ijɔ. I wafa kunngba’n, aɲia’m be bo’n nán maan e ngunmin e ijɔ sa trilili. Sanngɛ maan e man sran uflɛ atin naan ɔ ijɔ wie. I kpa bɔbɔ’n, wafa nga e kwla wla e wiengu’m be fanngan kpa’n, yɛle kɛ maan e man be atin naan be kan wafa nga be lafi Ɲanmiɛn su’n, i ndɛ wie. (1 Kor. 10:24) Ɔ maan kɛ é tɛ́ kosan su’n, maan ndɛ nga é kán’n yo kpe kan. I liɛ’n, sran uflɛ kwla tɛ kosan su wie. Kannzɛ e tɛ kosan su kpe kan bɔbɔ’n, sanngɛ nán e ngunmin e kan ndɛ cinnjin’m be ngba. Sɛ e ngunmin e yiyi ndɛ kpɔlɛ wunmuan’n nun’n, sran onga’m be su kwlá ijɔman wie. w23.04 22-23 § 11-13

Kɛ e su sa’m be kaci’n, ɔ ti cinnjin kɛ e mian e ɲin e uka sran mun titi. I li jasin fɛ’n i bolɛ nun yɛ ɔ fata kɛ e yo sɔ kpa’n niɔn. Jasin fɛ bolɛ’n nun’n, maan e kan ndɛ ng’ɔ ti sran’m be cinnjin’n. Sran nga e to be’n be ti wafawafa. Be finwlɛ’n, nin be ninnge yolɛ wafa’n, nin ninnge nga be lafi be su’n be timan kun. Akoto Pɔlu niannin wafa nga sran’m be su sa’m fa ti’n su naan w’a bo jasin fɛ’n w’a kle be. E kusu e kwla niɛn i ajalɛ’n su. Zezi kpali Pɔlu kɛ ɔ yo i ‘akoto, yɛ ɔ sunmɛnnin i be nga be timan Zifu’n be sin.’ (Rɔm. 11:13) Ɔ maan Pɔlu boli jasin fɛ’n kleli sran fanunfanun. Wie’m be ti Zifu, wie’m be ti Glɛki, wie’m be si fluwa, wie’m be le ɲrun, wie’m be leman ɲrun, yɛ wie’m be ti famiɛn. Kɛ ɔ ko yo naan Pɔlu w’a kwla uka be kwlaa sɔ mun’n, ‘ɔ yoli i wun kɛ be sa.’ (1 Kor. 9:​19-22) Ɔ fɛli i ɲin sieli i be ng’ɔ to be’n be ninnge yolɛ wafa’n, nin be finwlɛ’n, ɔ nin ninnge nga be lafi su’n be su naan w’a bo jasin fɛ’n w’a kle be. E kusu sɛ e nian sran’m be su sa’n su naan y’a bo jasin fɛ’n y’a kle be’n, e jasin fɛ bolɛ’n bá nvlɛ. w23.07 23 § 11-12

Sran wie’m be bu i kɛ sran ng’ɔ ti wɛtɛɛfuɛ’n, ɔ ti srɛfuɛ annzɛ ɔ leman wunmiɛn. Sanngɛ i sɔ’n timan nanwlɛ. Sran ng’ɔ ti wɛtɛɛfuɛ’n kɛ be yo i sa’n, ɔ trɛ i awlɛn. I sɔ yolɛ kusu timan pɔpɔ. Wɛtɛɛ yolɛ’n ɔ o “nzuɛn nga Ɲanmiɛn wawɛ’n yo maan klɔ sran yi i nglo’n” nun wie. (Gal. 5:​22, 23) Glɛki nun ndɛ mma nga be kacili i Wawle nun kɛ “wɛtɛɛ yolɛ’n,” ɔ ju wie’n be fa kan nnɛn kpanngɔ kun mɔ be ko trɛ i blo lɔ be wa tɛ i’n i ndɛ. Kɛ be tɛ i’n ɔ lo sanngɛ i wunmiɛn’n wieman. ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo wɛtɛɛfuɛ kpɛkun e kunngba’n e yo ninnge mun juejue su-ɔ? Sɛ sran w’a ukaman e’n, e kwlá yoman sɔ. Like ng’ɔ kwla uka e kusu’n, yɛle Ɲanmiɛn srɛlɛ’n. Ɔ fata kɛ e srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ fɛ i wawɛ’n uka e naan e fa nzuɛn sɔ’n. Sa kpanngban be kle kɛ e kwla yo wɛtɛɛfuɛ. Zoova i sufuɛ kpanngban kpa be kle kɛ be ti wɛtɛɛfuɛ. Afin kɛ sran’m be klɔklɔ be’n, annzɛ be kunndɛ kɛ be nin be sí akplowa’n, be tra be awlɛn yɛ be tɛman be su. I sɔ mɔ be yo’n ti’n, sran wie’m be bu Zoova i sufuɛ’m be wun akunndan kpa.—2 Tim. 2:​24, 25. w23.09 15 § 3

Aolia nun’n, akoto Zan wunnin kpɛnngbɛn 24 mɔ be o ɲanmiɛn su lɔ be su manman Zoova’n. Kɛ bé mɛ́nmɛ́n i’n be se kɛ: “Sɛ be manman wɔ, be yi wɔ ayɛ naan be se kɛ a le tinmin’n ɔ ti su.” (Ngl. 4:​10, 11) Anzi’m be kusu ninnge nga be ti’n, be kwla manman Zoova kpɛkun be yi i ayɛ’n, be sɔnnin. I wie yɛle kɛ be nin Zoova yɛ be tran ɲanmiɛn su lɔ-ɔ yɛ be si i kpa. Asa’n, be wun kɛ ninnge ng’ɔ yili be’n, be yi i nzuɛn’m be nglo. Kɛ be fa be ɲin be sie i wafa nga Zoova yo ninnge mun’n i su’n, i sɔ’n yo maan be mɛnmɛn i. (Zɔb. 38:​4-7) E kusu kɛ é srɛ́ Zoova’n, e kwla mɛnmɛn i wie. E kwla kan like nga ti yɛ e klo i’n ɔ nin like ng’ɔ yo e klanman i wun’n, be ndɛ. Kɛ é kánngan Biblu’n nun’n ɔ nin kɛ é súan nun like’n, e kwla fa e ɲin e sie i Zoova i nzuɛn nga be yo e ɲɛnmɛn kpa’n be su. (Zɔb. 37:23; Rɔm. 11:33) I sin’n, kɛ é srɛ́ i’n e kwla kan sa nga ti yɛ i nzuɛn sɔ’m be yo e ɲɛnmɛn’n i ndɛ e kle i. Ninnge ng’ɔ yo man e bɔbɔ nin e niaan mun ti’n, e kwla mɛnmɛn i wie. —1 Sam. 2:​1, 2. w23.05 3-4 § 6-7

Afuɛ 1919 nun’n, Babilɔnin Klɔ Dan’n w’a ɲanman ta Ɲanmiɛn i sran’m be su kun. Afuɛ kunngba sɔ’n nun’n, “junman difuɛ nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n” ɔ boli i junman’n i dilɛ bo naan ɔ́ úka be nga be awlɛn ti kpa’n naan be fa “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” su. (Mat. 24:​45-47; Eza. 35:8) Kɛ mɔ junman difuɛ kpa wie’m be dili atin sɔ’n i su junman laa’n ti’n, be nga kasiɛn su’n be wa fali atin sɔ’n su’n, i su sinlɛ yoli pɔpɔ mannin be. Yɛle kɛ be wa sili Zoova nin i klun sa’n be kpa. (Ɲan. 4:18) Ɔ maan siɛn’n, be kwla yo ninnge mun kɛ nga Zoova klo’n sa. Zoova w’a seman kɛ i sufuɛ’m be ka lɛ kaci be sa ninnge sɔ’m be yolɛ’n nun. Sanngɛ ɔ ukali be blɛblɛblɛ naan b’a yo sanwun. Kɛ blɛ mɔ é wá yó like kwlaa ng’ɔ jɔ Zoova i klun’n ɔ́ wá jú’n, nanwlɛ, i sɔ’n ɔ́ wá yó e fɛ dan! Kɛ be ko yi atin kun’n, ɔ fata kɛ be niɛn i lika titi naan w’a saciman. Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1919 nun lele andɛ’n be te nian “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” i lika. I sɔ’n ti’n, sran kpanngban kpa be fin Babilɔnin Klɔ Dan’n nun be fite kpɛkun be sin atin sɔ’n su. w23.05 17 § 15; 19 § 16

Anuannzɛ’n i Ɲrun Dinfuɛ’m be kle be ukafuɛ’m be like naan b’a si junman fanunfanun nga be di be be komite’m be nun’n be di kpa. Kɛ é sé yɛ’n, be fali junman cinnjin wie mun wlali be ukafuɛ sɔ’m be sa nun. Ɔ maan sɛ be nunman lɛ kun’n, be ukafuɛ sɔ’m be kwla nian Zezi i bua fa’n i lika titi. Kɛ ɲrɛnnɛn dan’n ko ju i bue nuan’n, mɔ be nga be kpali be sieli be ngunmin’n be nun kasiɛn’n ko wɔ ɲanmiɛn su’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ onga’m bé sú Ɲanmiɛn kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa titi. Zezi m’ɔ ti asɔnun’n i su kpɛn’n i fanngan nun’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be sa su mianman like fi wun. Blɛ sɔ’n nun’n, nvlenvle mɔ be bo wá yó kun mɔ Biblu’n flɛ be kɛ Gɔgu m’ɔ fin Magɔgu’n, bé wá fá alɛ wlá e sin. (Eze. 38:​18-20) Sanngɛ i sɔ’n su kwlá yoman naan Zoova i sufuɛ’m b’a yaci i sulɛ. Ɔ́ wá dé be. Aolia nun’n, akoto Zan wunnin “sran kpanngban kpa.” Be seli i kɛ “sran kpanngban” sɔ’m b’a fin “ɲrɛnnɛn dan’n” nun b’a fite. (Ngl. 7:​9, 14) Ɔ maan e si kɛ Zoova wá dé be. w24.02 5-6 § 13-14

?Ngue yɛ e kwla yo naan Ɲanmiɛn w’a fɛ i wawɛ’n w’a man e-ɔ? Maan e srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ fɛ i wawɛ’n man e, e suɛn i nuan Ndɛ’n i nun like, yɛ e suan ajalɛ nga anuannzɛ’n fa be’n be bo, afin i wawɛ’n yɛ ɔ fa kle i atin-ɔn. Sɛ e yo sɔ’n, é yí ‘nzuɛn nga Ɲanmiɛn wawɛ’n yo maan klɔ sran yi i nglo’n’ i nglo. (Gal. 5:​22, 23) Be nga be mian be ɲin titi naan b’a buman akunndan tɛ mɔ be nzuɛn’n ti kpa’n, be ngunmin cɛ yɛ Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n man be-ɔ. Sɛ e bu akunndan tɛ naan e nzuɛn’n ti tɛ naan e kaciman e sa’n, ɔ su fɛmɛn i wawɛ’n manman e kun. (1 Tes. 4:​7, 8) Asa’n, kɛ ɔ ko yo naan Ɲanmiɛn w’a fɛ i wawɛ’n w’a man e’n, ɔ fataman kɛ e “bu Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be ndɛ’n i finfin ndɛ.” (1 Tes. 5:20) “Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be ndɛ’n” sɔ’n yɛle ndɛ nga Ɲanmiɛn sin i wawɛ’n i lika kan kle e’n. I wie yɛle Zoova i cɛn’n nin like nga ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e buabua e wun’n be su ndɛ’n nga Biblu’n kan’n. Nán maan e se e wun kɛ Zoova i cɛn’n su juman e blɛ su. Sanngɛ maan e mian e ɲin naan e yo sa kpa titi yɛ e ‘yo ninnge nga be kle kɛ y’a fa e wun y’a mantan Ɲanmiɛn kpa’n.’ Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e ɲin tran Zoova i cɛn’n su titi.—2 Piɛ. 3:​11, 12. w23.06 12 § 13-14

?Sɛ e su yo like wie e ajulisu mannzin wie su naan bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n i foto annzɛ i desɛn fite e ɲrun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ? Ɔ fata kɛ e ka lɛ e to e ɲin blo. Kɛ ɔ ko yo naan y’a kwla yo sɔ’n, nán maan e wla fi su kɛ like cinnjin kpafuɛ’n yɛle kɛ maan e nin Zoova e afiɛn mantan. Ninnge wie’m be o lɛ’n, be faman e ɲin siemɛn i bian nin bla nna’n i su trele sa, sanngɛ be kwla yo maan e bu bla nin bian kunndɛlɛ’n i akunndan. Sa nga ti yɛ ɔ fata kɛ e kpalo ninnge sɔ mun’n, yɛle kɛ e kunndɛman kɛ é mán like wie atin naan ɔ yo naan e tɔ bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku’n nun. (Mat. 5:​28, 29) Be flɛ aniaan bian kun m’ɔ ti asɔnun kpɛnngbɛn’n kɛ Davidi. Ɔ tran nvle nga be flɛ i kɛ Tailandi’n nun. Ɔ seli kɛ: “N usa min wun kɛ: ‘?Kannzɛ foto annzɛ desɛn wie faman min ɲin siemɛn i bla nin bian kunndɛlɛ’n su trele sa’n, sanngɛ sɛ n nian’n Zoova i klun jɔ́ min wun’n?’ I sɔ akunndan bulɛ’n uka min naan m’an fa ajalɛ kpa.” Sɛ e kunndɛman kɛ like wie ti’n, e nin Zoova e afiɛn saci’n, i sɔ’n úka e naan y’a fa ajalɛ kpa. Biblu’n se kɛ: “Zoova i srolɛ’n yɛ ɔ ti ngwlɛlɛ’n i bo bolɛ’n niɔn.” w23.06 23 § 12-13

“Sua ba” nga be kan be ndɛ lɛ’n atrɛkpa’n yɛle e asɔnun bo mun. Zoova ta e nda kɛ, sɛ e nin e niaan mun e su i likawlɛ titi’n ɲrɛnnɛn dan’n nun’n ɔ́ sásá e. I sɔ’n ti’n maan dɔ nga su’n e mian e ɲin kpa naan e nin e niaan mun e tran klanman, yɛ e klo be tankaan kpa. I sɔ yolɛ’n yɛ maan atrɛkpa’n é ɲán e ti-ɔ. “Zoova i cɛn dan’n” nun’n ɲrɛnnɛn’n wá yó dan. (Sof. 1:​14, 15) Zoova i sufuɛ’m bé wá wún be ɲrun wie. Sanngɛ sɛ e siesie e wun dɔ nga su’n, blɛ sɔ’n nun’n e wla gúa ase, yɛ é kwlá úka e wiengu. Kannzɛ sa nga bé wá tɔ́ e su’n bé yó sɛ yó sɛ’n é kwlá trá e awlɛn. Blɛ sɔ’n nun’n sɛ e wun kɛ e niaan’m be su fɛ’n, kɛ mɔ e si be aunnvɔɛ’n ti’n é úka be, yɛ é mán be ninnge nga be sa mian be wun’n. Kpɛkun kɛ mɔ e klo e niaan mun tankaan kpa’n ti’n é fá e wun é mántan be titi. Ɔ maan Zoova mán e nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Sanvuɛsa fi su ɲanman e kun, yɛ e su wunman ɲrɛnnɛn kun.—Eza. 65:17. w23.07 7 § 16-17

Kɛ biblu’n kán Ɲanmiɛn i sufuɛ kpa’m be ndɛ’n, ɔ ju wie’n ɔ se kɛ be ɲannin wunmiɛn. Sanngɛ be nun ng’ɔ ɲannin wunmiɛn kpa bɔbɔ’n, nán blɛ kwlaa nun yɛ ɔ yoli i kɛ ɔ le wunmiɛn-ɔn. I wie yɛle Famiɛn Davidi liɛ’n. Blɛ wie nun’n, ɔ yoli i kɛ ɔ le “wunmiɛn kɛ oka sa.” Sanngɛ blɛ uflɛ nun liɛ’n ‘srɛ kunnin i dan.’ (Jue. 30:7) Be nun kun ekun yɛle Samsɔn. Ɲanmiɛn wawɛ’n maan ɔ ɲannin wunmiɛn kpa. Sanngɛ ɔ wunnin i wlɛ kɛ sɛ Ɲanmiɛn w’a mɛnmɛn i wunmiɛn’n “ɔ́ yó fakafaka yɛ ɔ́ yó kɛ sran onga’m be sa.” (Jɔl. 14:​5, 6; 16:17) Ɲanmiɛn bɔbɔ yɛ ɔ mɛnnin i sufuɛ kpa sɔ’m be wunmiɛn-ɔn. Akoto Pɔlu wunnin i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ Zoova mɛn i wunmiɛn. (2 Kor. 12:​9, 10) Afin tukpacɛ’n kleli Pɔlu i yalɛ. (Gal. 4:​13, 14) Asa’n blɛ wie nun’n, kɛ ɔ ko yo naan w’a yo sa kpa’n ɔ yoli kekle mɛnnin i. (Rɔm. 7:​18, 19) Blɛ wie nun kusu’n, i klun titili i, yɛ sa nga be kwla ju i su’n ti’n ɔ kokoli. (2 Kor. 1:​8, 9) Sanngɛ blɛ mɔ Pɔlu ti fakafaka’n, Zoova bɔbɔ mɛnnin i wunmiɛn. Ɔ yoli maan ɔ kwla jrɛnnin i su sa’m be ɲrun kekle. w23.10 12 § 1-2

Sɛ blɛ wie nun’n, ɔ yo e kɛ e nunman sran nun sa’n, maan e wla kpɛn su kɛ Zoova bɔbɔ yɛ ɔ flɛli e kɛ e wa su i-ɔ. (Zan 6:44) E nzuɛn ng’ɔ ti kpa’n, mɔ atrɛkpa’n e bɔbɔ e siemɛn i nzɔliɛ’n, ɔ wun i. (2Ɲol. 6:30) Ɔ maan kɛ ɔ se kɛ e ndɛ lo i’n, maan e lafi su kɛ e ndɛ lo i sakpa. (1 Zan 3:​19, 20) Kwlaa naan y’a si ndɛ nanwlɛ’n, e nun wie mun e yoli ninnge wie mɔ be ti’n, atrɛkpa lele nin andɛ’n e akunndan’n te bu e fɔ-ɔ. (1 Piɛ. 4:3) Ɔ ju wie’n, Zoova i sufuɛ wie mɔ be ɲin w’a ti kpa Ɲanmiɛn sulɛ nun bɔbɔ’n, be mian be ɲin titi naan b’a wla nzuɛn tɛ wie m’ɔ kle be yalɛ’n i ase. ?Yɛ ɔ li? ?Ɔ akunndan’n bu ɔ fɔ? Sɛ ɔ ti sɔ’n, maan ɔ wla kpɛn su kɛ Zoova i sufuɛ kpa wie mun be wun yoli be sɔ wie. I wie yɛle akoto Pɔlu liɛ’n. Kɛ ɔ buli fɔ m’ɔ o i nun’n i akunndan’n w’a bumɛn i wun sran. (Rɔm. 7:24) I yo, Pɔlu i sa tɛ ng’ɔ yoli be laa’n be yoli i nsisɔ, yɛ be yoli i batɛmun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, ɔ seli kɛ i yɛ ɔ ti “akoto’m be nun kaanfuɛ’n niɔn” naan i yɛ ɔ ti ‘sa tɛ yofuɛ’m be nun klikli’n niɔn.’—1 Kor. 15:9; 1 Tim. 1:15. w24.03 27 § 5-6

Famiɛn Zoasi i su ndɛ’n kle kɛ ɔ fata kɛ e tra be nga be klo Zoova mɔ be kunndɛ kɛ bé yó i klun sa’n be janvuɛ. Ɔ fataman kɛ e tra be nga e nin be e ti manngu’n be ngunmin be janvuɛ. Nán amun wla fi su kɛ Zoasi i janvuɛ Zoyada i kpɛnngbɛn trɛ i lele. I sɔ’n ti’n, bu be nga a tra be janvuɛ’n be akunndan yɛ usa ɔ wun kɛ: ‘?Min janvuɛ’m be uka min naan b’a lafi Zoova su? ?Be wla min fanngan kɛ n nanti Ɲanmiɛn i mmla’m be su? ?Be kan Zoova nin ndɛ nanwlɛ’n be ndɛ kle min? ?Be nanti Ɲanmiɛn i mmla’m be su? ?Kɛ n yo like m’ɔ timan kpa’n be tu min fɔ annzɛ ndɛ nga min waan ń tí’n yɛ be kan kle min-ɔn?’ (Ɲan. 27:​5, 6, 17) Nanwlɛ ti kpa, sɛ ɔ janvuɛ’m be kloman Zoova’n, nn w’a mianman be wun. Sanngɛ sɛ ɔ janvuɛ’m be klo Zoova’n, fa ɔ wun be mantan kpa, afin bé wá úka ɔ titi!—Ɲan. 13:20. w23.09 9-10 § 6-7

Glɛki nun’n, fluwa mma klikli’n yɛle Alfa yɛ kasiɛn’n yɛle Omega. Ɔ maan kɛ Zoova se kɛ ‘ɔ ti Alfa nin Omega’n,’ i sɔ’n kle kɛ kɛ ɔ bo like kun bo’n, ɔ guɛ i bo. Kɛ Zoova yili Adan nin Ɛvu’n, ɔ seli be kɛ: “Amun wu ba kpanngban, amun sɔn kpa, amun yi asiɛ’n yɛ amun sie i.” (Bob. 1:28) Blɛ sɔ’n nun’n, sɛ é kwlá sé’n Zoova seli kɛ “Alfa.” Like ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó’n ɔ kɛnnin i ndɛ weiin. Yɛle kɛ ɔ kunndɛ kɛ Adan nin Ɛvu be mma mɔ fɔ nunman be nun’n be yi asiɛ’n yɛ be yo naan ɔ kaci lika klanman. Kɛ ndɛ sɔ’n wá kpɛ́n su’n, sɛ é kwlá sé’n, Zoova wá sé kɛ “Omega.” Kɛ Zoova yili “nglo nin asiɛ’n nin be su ninnge kwlaa’n,” ɔ kannin ndɛ kun m’ɔ kle kɛ like nga i waan ɔ́ yó mán klɔ sran mun’n nin like nga i waan ɔ́ yó i asiɛ’n su’n saan bé kpɛ́n su. Ɔ maan kɛ cɛn ba nso sɔ’n fá wíe’n, nn i klun sa’n w’a kpɛn su.—Bob. 2:​1-3. w23.11 5 § 13-14

Kɛ sran kun fɛ i Babilɔnin lɛ lele m’ɔ́ fá jú Izraɛli lɔ’n, ɔ kwla di anglo kɔe nnan atin nun yɛ i sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. Sanngɛ Zoova tali Zifu’m be nda kɛ ɔ́ yí like kwlaa ng’ɔ kwla tanndan be ɲrun naan b’a juman lɔ’n. Zifu nga be su Zoova kpa’n, be si kɛ ninnge kwlaa nga bé kpɔ́ci be naan b’a sa be sin Izraɛli nvle’n nun’n, ɔ su juman suyralɛ nga bé wá ɲɛ́n i’n i nun kaan sa. Suyralɛ sɔ’n be nun cinnjin kpafuɛ’n yɛle sulɛ nga bé wá sú Zoova’n. Zoova i sua fi nunman Babilɔnin lɔ yɛ ɔ leman tɛ yiwlɛ kun mɔ be kwla yi tɛ su be man Zoova kɛ nga Moizi Mmla’n fa kan’n sa. Kpɛkun Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ wie fi nunman lɛ naan w’a yi tɛ sɔ mun. Asa’n, sran kpanngban kpa be sɔ amuin, be sroman Zoova yɛ be nantimɛn i mmla’m be su. I sɔ’n ti’n, Zifu kpanngban kpa mɔ be su Ɲanmiɛn kpa’n be kunndɛ kɛ bé sá bé sín be nvle’n nun. Afin lɔ liɛ’n be kwla su Zoova kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa. w23.05 14-15 § 3-4

Ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n uka e naan y’a kwla nanti kɛ “lika m’ɔ kpaja’n i mma mun” sa titi. Afin kɛ ɔ ko yo naan y’a yo sanwun titi mɛn tɛ nga nun’n ɔ timan pɔpɔ. (1 Tes. 4:​3-5, 7, 8) Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e naan y’a buman akunndan nga mɛn’n nunfuɛ’m be bu m’ɔ timan Ɲanmiɛn liɛ’n su’n wie. Asa ekun’n Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e naan ‘sa kwlaa nun’n y’a yo sran ye, naan kusu y’a yo sa i nuan su sɛsɛ.’ (Efɛ. 5:9) Sɛ e kunndɛ kɛ Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n man e’n, maan e srɛ i. Zezi seli kɛ ‘Zoova fɛ́ i wawɛ’n mán be nga be srɛ i’n.’ (Lik. 11:13) Asa’n kɛ e manman Zoova aɲia’m be bo’n ɔ fɛ i wawɛ’n man e wie. (Efɛ. 5:​19, 20) Sɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n uka e’n, é nánti kɛ nga ɔ fa klo’n sa. w24.03 23-24 § 13-15

Sɛ e kunndɛ kɛ é trá e awlɛn kpa trá laa’n, maan e srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ uka e. E awlɛn tralɛ’n wo nzuɛn nga Ɲanmiɛn wawɛ’n yo maan klɔ sran yi i nglo’n be nun. (Gal. 5:​22, 23) I sɔ’n ti’n maan e srɛ Zoova kɛ ɔ fɛ i wawɛ’n man e yɛ ɔ uka e naan e yi nzuɛn sɔ’n i nglo. Sɛ sa wie nun’n e awlɛn tralɛ’n ti kekle’n, maan ‘e srɛ Ɲanmiɛn titi’ kɛ ɔ fɛ i wawɛ’n uka e naan e tra e awlɛn. (Lik. 11:13) Asa’n e kwla srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan e bu ninnge mun kɛ ng’ɔ fa bu be’n sa. Kɛ e ko srɛ sɔ kusu’n, maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a tra e awlɛn sa kwla nun’n. Kannzɛ e ti sran m’ɔ simɛn i awlɛn tra’n, sanngɛ sɛ e srɛ Ɲanmiɛn titi kɛ ɔ uka e naan e tra e awlɛn yɛ sɛ e bɔbɔ e mian e ɲin e yo sɔ’n,, ɔ́ úka e naan y’a si e awlɛn tra kpa. Maan e nian be nga be sili be awlɛn tra mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n be ajalɛ’n su. Biblu’n kan sran kpanngban wie mɔ be sili be awlɛn tra’n be ndɛ. Sɛ e nian be ajalɛ’n su’n é sí e awlɛn trá kɛ be sa wie. w23.08 22 § 10-11

Zezi seli akoto Piɛli kɛ Zoova kwla niɛn i lika. Kɛ ɔ cɛnnin nguan’n, ɔ yoli maan Piɛli nin akoto onga’m be trali jue kpanngban kpa. (Zan 21:​4-6) Abonuan sa sɔ mɔ Zezi yoli’n ɔ ukali Piɛli naan w’a wun i wlɛ kɛ Zoova kwla fa ninnge ng’ɔ mian be wun’n mɛn i yɛ i sɔ yolɛ’n timan kekle i sa nun. Atrɛkpa’n, blɛ sɔ’n nun’n Piɛli i wla kpɛnnin ndɛ kun mɔ Zezi kannin’n su. Zezi seli kɛ be nga be ‘dun mmua kunndɛ Ɲanmiɛn Sielɛ’n nin i sa nuan su sɛsɛ yolɛ’n titi’n’ Zoova fá ninnge kwlaa nga be sa mian be wun’n úka su mán be. (Mat. 6:33) I sɔ’n ti’n, Piɛli yacili jue tralɛ yɛ ɔ fali jasin fɛ bolɛ’n sieli i like kwlaa ɲrun. Afuɛ 33 nun Pantekɔtu cɛn’n nun’n, ɔ boli jasin fɛ’n juejue su kleli sran mun. I sɔ’n ti’n, sran kpanngban kpa be sɔli jasin fɛ’n nun klanman. (Yol. 2:​14, 37-41) Asa’n, ɔ ukali Samarifuɛ mun nin be nga be timan Zifu’n naan b’a su Klisi su. (Yol. 8:​14-17; 10:​44-48) Nanwlɛ, Zoova sinnin Piɛli i lika ukali sran wafawafa kwlaa naan b’a kaci Klisifuɛ. w23.09 20 § 1; 23 § 11

Kɛ Babilɔninfuɛ’m be sacili Zerizalɛmun klɔ’n m’ɔ dili afuɛ kɔe nɲɔn’n yɛ atrɛkpa’n sa klikli’n juli-ɔ. Nebikadnezaa m’ɔ ti Babilɔnin famiɛn’n ɔ cɛnnin laliɛ kun. Laliɛ sɔ’n nun’n ɔ wunnin waka sran kpandangblanwun kun. Ɔ seli i sa sifuɛ mɔ Daniɛli o be nun wie’n be kɛ be kan laliɛ sɔ’n i ndɛ kle i naan be tu i bo be kle i wie. I waan sɛ b’a yoman sɔ’n, ɔ́ kún be kwlakwla. (Dan. 2:​3-5) Ɔ fata kɛ Daniɛli fa ajalɛ ndɛndɛ. Sɛ w’a yoman sɔ’n sran kpanngban bé wú. Ɔ maan “Daniɛli ko wunnin famiɛn’n i wun naan w’a se i kɛ ɔ mɛn i blɛ kan naan ɔ́ tú laliɛ’n i bo klé i.” (Dan. 2:16) I sɔ’n kle kɛ ɔ ti yakpafuɛ naan ɔ lafi Ɲanmiɛn su. Biblu’n seman kɛ kwlaa naan Daniɛli w’a ba Babilɔnin’n ɔ tu laliɛ’m be bo. Ɔ seli i janvuɛ’m be kɛ “be srɛ Ɲanmiɛn m’ɔ o nglo lɔ’n, naan ɔ si be aunnvɔɛ sa sɔ’n nun.” (Dan. 2:18) Zoova tɛli be srɛlɛ’n su. Zoova fanngan nun’n, Daniɛli tuli Nebikadnezaa i laliɛ’n i bo. Ɔ maan b’a kunman Daniɛli nin i janvuɛ mun. w23.08 3 § 4

Kɛ e tra e awlɛn’n i su ye nga e ɲɛn i’n maan e bu i akunndan. Kɛ e tra e awlɛn’n, e di aklunjɔɛ yɛ e wla gua ase. Ɔ maan kɛ e tra e awlɛn’n e kplo’n nun kwla sanndi e yɛ e akunndan’n sannganman. Kɛ e tra e awlɛn e wiengu’m be wun’n, e nin be e tran klanman yɛ bo kun yolɛ’n tran asɔnun’n nun. Asa’n sɛ sran wie klɔklɔ e naan e faman ya ndɛndɛ’n, i sɔ’n kwla yo maan ɔ su kaciman ndɛ dan. (Jue. 37:​8, jnd.; Ɲan. 14:29) Sanngɛ i cinnjin kpafuɛ’n yɛle kɛ, e sɔnnzɔn e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n, kpɛkun e nin i e afiɛn mantan kpa. Nanwlɛ, kɛ e tra e awlɛn’n ɔ ti kpa dan yɛ e ɲan su ye kpanngban. Ɔ ju wie’n, kɛ ɔ ko yo naan y’a tra e awlɛn’n ɔ timan pɔpɔ. Sanngɛ Zoova fanngan nun’n e kwla yi nzuɛn sɔ’n i nglo titi. Kɛ é mínndɛ mɛn klanman’n, nán e wla fi su kɛ “Zoova i ɲin o be nga be sro i’n be su. Be nga be minndɛ kɛ ɔ yi sran klolɛ dan’n be lika’n i ɲin be su.” (Jue. 33:18) I sɔ’n ti’n, maan e kwlakwla e fua kpa kɛ é trá e awlɛn titi. w23.08 22 § 7; 25 § 16-17

Zaki seli kɛ sran kun kwla se kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su, kusu nn i ayeliɛ’n kleman sɔ. (Zak. 2:​1-5, 9) I sin’n, ɔ kannin Klisifuɛ kun m’ɔ wun kɛ “aniaan bian annzɛ aniaan bla kun leman tralɛ” annzɛ “ɔ leman like diman’n,” kpɛkun ɔ timɛn i wun ɲanman nun’n i ndɛ. Ɔ maan sɛ sran sɔ’n se kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su’n, ɔ ti gblɛfuɛ. Afin be wunmɛn i sɔ liɛ’n i ayeliɛ’n nun. (Zak. 2:​14-17) Zaki kannin Raabu i ndɛ fa kleli kɛ, kɛ sran kun lafi Ɲanmiɛn su’n, be wun i sɔ liɛ’n i ayeliɛ’n nun. (Zak. 2:​25, 26) Raabu tili Zoova i su ndɛ, yɛ ɔ wunnin i wlɛ kɛ ɔ o Izraɛlifuɛ’m be sin. (Zoz. 2:​9-11) I sin’n like ng’ɔ yoli’n kle kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su. Yɛle kɛ, kɛ Izraɛlifuɛ nɲɔn be bali be klɔ’n i kpla nianlɛ mɔ klɔ’n i sufuɛ’m be kunndɛli kɛ bé kún be’n, ɔ fa be fiali. Bla sɔ’n timan Izraɛlifuɛ yɛ ɔ ti sa tɛ yofuɛ. Sanngɛ like ng’ɔ yoli’n ti’n, Ɲanmiɛn buli i sran kpa kɛ ng’ɔ fa buli Abraamun i sran kpa’n sa. I sɔ’n kle kɛ, kɛ e se kɛ e lafi Ɲanmiɛn su’n, ɔ fata kɛ be wun i sɔ liɛ’n e ayeliɛ’n nun. w23.12 5-6 § 12-13

E kunndɛman kɛ é ká Biblu’n nun ndɛ’n i bo bolɛ ninnge’m be su. Sanngɛ e kunndɛ kɛ é sí “Ɲanmiɛn i ninnge nga be bo ti kploun kpa bɔbɔ’n.” Yɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e naan y’a kwla yo sɔ. (1 Kor. 2:​9, 10) I sɔ’n ti’n, e kwla fa ajalɛ kɛ é súan ndɛ kun mɔ i bo ti kploun’n, m’ɔ kwla uka e naan e nin Zoova e afiɛn w’a mantan kpa w’a tra laa’n i su like kpa. I wie yɛle kɛ e kwla suan wafa nga laa’n Zoova kleli kɛ ɔ klo i sufuɛ mun’n, ɔ nin wafa nga andɛ’n ɔ kle kɛ ɔ klo e wie’n be su like. Annzɛ e kwla suan ajalɛ nga laa’n Zoova fali be naan Izraɛlifuɛ’m b’a kwla su i’n i su like, kpɛkun e kwla fa sunnzun wafa nga andɛ’n ɔ kunndɛ kɛ e su i’n. Sɛ e klo kusu’n, e kwla suan Zezi, ɔ nin junman ng’ɔ dili i asiɛ’n su wa’n be su ndɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be kannin’n, be su like kpa. Sɛ a fa Zoova i Lalofuɛ’m be like kunndɛlɛ fluwa fa suan ndɛ kɛ ngalɛ sa’m be su like’n, i sɔ’n wá yó ɔ fɛ dan. Sɛ a suan Biblu’n nun ndɛ nga be bo ti kploun kpa’n be su like’n, á láfi Ɲanmiɛn su kpa trá laa’n. Kpɛkun “á kwlá sí Ɲanmiɛn.”—Ɲan. 2:​4, 5. w23.10 18-19 § 3-5

Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ nga akoto Piɛli kannin’n su kpa. Ndɛ mma mɔcuɛ’n i bue klikli’n nun’n ɔ seli kɛ maan e klo e wiengu “tankaan kpa.” Ndɛ nga Piɛli kannin mɔ be kacili i Wawle nun kɛ ‘tankaan’n,’ i bo’n yɛle “trɛ nun.” Ndɛ mma mɔcuɛ’n i bue nɲɔn su’n ɔ kan like nga klolɛ tankaan mɔ e klo e niaan mun ti’n e kwla yo’n i ndɛ. Yɛle kɛ klolɛ sɔ’n kwla uka e naan sɛ é kwlá sé’n y’a kata sa tɛ nga e niaan’m be yo’n su. Ɔ maan sɛ é kwlá sé’n e fa klolɛ’n kpɛkun e trɛ nun kɛ tannin sa, e fa kata “sa tɛ kpanngban” mɔ be yo e’n su. Wafa kunngba nga tannin kun kwla kata tabli kun i su fiɛn’n su’n, klolɛ’n ɔ kata sa tɛ nga e niaan’m be yo e’n su. Sɛ e klo e niaan mun tankaan kpa’n, kannzɛ sa nga be yo e’n i yaci cɛlɛ’n ti kekle kpa bɔbɔ’n, é mían e ɲin kpa naan y’a kwla yo sɔ. (Kol. 3:13) Kɛ e yaci sa nga e niaan’m be yo e’n e cɛ be’n, e kle kɛ e klo be, yɛ Zoova i klun jɔ e wun. w23.11 11-12 § 13-15

Kɛ Famiɛn Zoziasi ɲannin afuɛ 26 ɔ boli Ɲanmiɛn i sua’n i ye siesielɛ bo. Kɛ bé dí junman’n be “wunnin Zoova i Mmla fluwa m’ɔ seli Moizi kɛ ɔ klɛ’n.” Kɛ famiɛn’n tili fluwa’n i nun ndɛ’n, ɔ ka lɛ nantili i nun ndɛ’n su. (2 Ɲol. 34:​14, 19-21) ?Amun klo kɛ amún kánngan Biblu’n nun cɛn kwlakwla-ɔ? Atrɛkpa’n dɔ nga su’n amun mian amun ɲin kanngan nun cɛn kwlakwla. ?Sanngɛ amun klo i sɔ yolɛ? ?Biblu’n nun ndɛ mma nga amun klo be’n, amun klɛ be sie? Kɛ Zoziasi ɲannin afuɛ 39 ɔ fali ajalɛ kun mɔ i bo’n guali tɛ kpa-ɔ. Yɛle kɛ be kunnin i. Sa sɔ’n nun’n, ɔ lafili i wun su, w’a lafiman Zoova su. (2 Ɲol. 35:​20-25) ?Ngue yɛ sa sɔ’n kle e-ɔ? Ndɛ sɔ’n kle kɛ kannzɛ e ti bakan annzɛ kpɛnngbɛn annzɛ kusu e suan Biblu’n nun like w’a cɛ sɛ’n, sanngɛ ɔ fata kɛ e kpɛ Zoova i sin atin titi. I lɛ nun’n, maan e srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ kle e atin, e suan Biblu’n nun like yɛ e usa aniaan nga b’a tin Ɲanmiɛn sulɛ nun’n be ngwlɛlɛ afɛ. Sɛ e yo sɔ’n, e su yoman sa tɛ dan wie yɛ é dí aklunjɔɛ kpa.—Zak. 1:25. w23.09 12 § 15-16

Biblu’n kan bla wie mɔ be kloli Zoova mɔ be suli i’n be ndɛ. ‘Be yoli ninnge mun i nuan su sɛsɛ sa’n kwlaa nun, yɛ be kleli kɛ be lafi Ɲanmiɛn su sa’n kwlaa nun.’ (1 Tim. 3:11) Asa ekun’n aniaan bla’m be kwla fa be ɲin be sie i be asɔnun’n nun aniaan bla wie mɔ be ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n be su, naan b’a nian be ajalɛ’n su. ?Talua mun, amun si aniaan bla wie mɔ be nzuɛn’n ti kpa mɔ amun kwla nian be ajalɛ’n su-ɔ? Amun fa amun ɲin sie i be nzuɛn kpa’n su, kpɛkun amun bu wafa nga amun kwla nian be liɛ’n su’n i akunndan. Be wun ase kanlɛ’n ti cinnjin kpa naan sran kun w’a wɔ i ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. Sɛ bla kun ti wun ase kanfuɛ’n ɔ nin Zoova be afiɛn mántan kpa, yɛ ɔ nin i wiengu mun be nuan sɛ́. I wie yɛle kɛ bla ng’ɔ klo Zoova’n, ɔ kɛn i wun ase nanti ndɛ nga be kɛn i 1 Korɛntifuɛ Mun 11:3 nun’n su. Ndɛ mma sɔ’n kan asɔnun’n i sielɛ’n, ɔ nin awlobo’n i sielɛ’n be ndɛ. w23.12 18-19 § 3-5

Zoova kunndɛ kɛ yasua nga b’a ja bla’n be klo be yi mun, be nian be lika, be nin be tran klanman yɛ be yo naan be nin Zoova be afiɛn mantan kpa. Ɔ fata kɛ a yo akunndanfuɛ, a bu bla’m be sran, yɛ a yo sran mɔ be kwla lafi i su-ɔ. Sɛ a ja bla’n a kwla wu ba. ?Ajalɛ kpa benin yɛ Zoova kle siɛ mun-ɔn? (Efɛ. 6:4) Zoova seli i wa Zezi kɛ ɔ klo i naan i klun jɔ i wun. (Mat. 3:17) Sɛ a wu ba’n, kle be titi kɛ a klo be. Sɛ be yo like kpa wie’n nán sisi ɔ bo naan w’a yo be mo. Kɛ siɛ’m be nian Zoova i ajalɛ’n su’n i sɔ’n yo maan be mma’m be ɲin ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. Sɛ dɔ nga su a kle ɔ osufuɛ mun nin asɔnun nunfuɛ’m be kɛ be ndɛ lo wɔ’n, i sɔ’n úka wɔ naan sɛ cɛn wie lele a wu ba’n w’a kwla nian be lika kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa.—Zan 15:9. w23.12 28-29 § 17-18

E mɔ e su Zoova’n sa kekle nin tukpacɛ’n nga be tɔ klɔ sran’m be kwlaa be su’n, be tɔ e su wie. Asa’n e kpɔfuɛ’m be tanndan e ɲrun annzɛ be kle e yalɛ. Kannzɛ bɔbɔ Zoova yoman naan sa sɔ’m b’a tɔman e su’n sanngɛ ɔ se kɛ ɔ́ úka e. (Eza. 41:10) I fanngan nun’n, kannzɛ sa nga be tɔ e su’n be ti kekle sɛ’n, e kwla di aklunjɔɛ titi, e kwla fa ajalɛ kpa, yɛ e nin i e kwla nanti klanman lele e guɛ i ti nin i bo. Biblu’n nun’n, Zoova se kɛ ɔ́ yó maan ‘ɔ́ mán e aunjɔɛ.’ (Fip. 4:​6, 7) Yɛle kɛ kɛ e nin Zoova e nanti klanman’n, ɔ yo maan e wla gua ase yɛ e wun jɔ e fɔun. “Aunjɔɛ sɔ’n sran fi simɛn i bo,” ɔ tra klɔ sran akunndan’n su. ?Kɛ sa’m be tɔli ɔ su mɔ a srɛli Zoova tankaan kpa’n a sieli i nzɔliɛ kɛ ɔ wun jɔli ɔ kpa fɔun? I sɔ’n yɛ be flɛ i kɛ ‘aunjɔɛ nga Ɲanmiɛn man’n’ niɔn. w24.01 20 § 2; 21 § 4

Be nga be klo Zoova’n be kunndɛ kɛ bé yó like kwlaa nga be kwla yo naan b’a mɛnmɛn i dunman’n. Famiɛn Davidi wunnin i wlɛ kɛ sran ng’ɔ manman Zoova i dunman’n, ɔ manman Zoova bɔbɔ. Kɛ e ti Zoova i dunman’n, e bu sran wafa ng’ɔ ti’n i akunndan. Asa’n e bu i nzuɛn’n nin sa kpakpa ng’ɔ yo be’n be akunndan. Davidi kunndɛli kɛ ɔ́ klé kɛ i Si Ɲanmiɛn i dunman’n ti sanwun, naan ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ mɛ́nmɛ́n i. Ɔ kunndɛli kɛ i “wunnɛn wunmuan’n” manman Zoova. I wafa kunngba’n, Levifuɛ’m be fali Zoova i manmanlɛ’n i nun ta. Be dili i nanwlɛ kɛ ndɛ kwlaa nga bé kán bé fá mánmán Zoova i dunman’n, ɔ kwlá yiman Zoova i dunman’n i sanwun dan m’ɔ ti’n i nglo weiin sa. (Nee. 9:5) E kwla lafi su kɛ, kɛ be kannin be wun ase be manmannin Zoova kɛ ngalɛ’n sa’n, i klun jɔli su. w24.02 9 § 6

Sɛ e kunndɛ kpa kɛ é yó like kun naan y’a kwlá yoman’n, Zoova su buman e fɔ i sɔ’n ti. (2 Kor. 8:12) Sa nga be tɔ e su’n be ti’n, e kwla wun ninnge wie’m be wlɛ. Nán e wla fi ninnge nga y’a dun mmua y’a yo be’n be su. Biblu’n se kɛ: “Ɲanmiɛn yoman sa m’ɔ timan su’n. Ɔ maan junman nga amun di mɛnnin i’n […] i wla su fiman su.” (Ebr. 6:10) E kusu nán e wla fi ninnge nga e yoli be’n be su. I wie yɛle kɛ e nin Zoova e kwla trali janvuɛ, e kwla kɛnnin i ndɛ e kleli sran mun yɛ be kwla yoli e batɛmun. E miannin e ɲin kpa naan y’a kwla yo ninnge sɔ mun. Ɔ maan sɛ e waan é yó ninnge uflɛ wie mun ekun naan e mian e ɲin kpa’n, é kwlá yó be. Zoova fanngan nun’n, e kwla yo like nga e sunnzunnin kɛ é yó’n. Kɛ é yó ninnge wie mun naan y’a kwla yia like nga e sunnzunnin’n i nuan’n, nán e wla fi wafa nga Zoova uka e’n i su. I liɛ’n é dí aklunjɔɛ blɛ sɔ’n nun. (2 Kor. 4:7) Sɛ e sa sin w’a bubuman e naan e yia like nga e waan é yó’n i nuan, é ɲán su ye kpanngban.—Gal. 6:9. w23.05 31 § 16-18

Kɛ Zoova i klun jɔ sran kun wun’n, ɔ yi i nglo. Biblu’n nun’n, Zoova seli Zezi kpɛ nɲɔn kɛ ɔ ti i awlɛn su ba naan i klun jɔ i wun. (Mat. 3:17; 17:5) ?A kunndɛ kɛ Zoova se ɔ wie kɛ i klun jɔ ɔ wun? Ɔ su kanman ndɛ ɲanmiɛn su lɔ kleman e. Ndɛ ng’ɔ ko kan ko kle e’n, ɔ o Biblu’n nun. Kɛ e kanngan ndɛ nga Zezi kan kleli i sɔnnzɔnfuɛ mun’n nun’n, ɔ ti kɛ Zoova yɛ ɔ su kan ndɛ kle e sa. Zezi i nzuɛn’n ɔ ti kɛ Zoova i liɛ’n sa. Kannzɛ fɔ o Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be nun’n, sanngɛ ɔ kleli kɛ i klun jɔ be wun. Kɛ e kanngan Biblu’n nun mɔ e wun i sɔ’n, ɔ ti kɛ Zoova yɛ ɔ su kan ndɛ kle e sa-ɔ. (Zan 15:​9, 15) Sɛ sa’m be tɔ e su’n, i sɔ’n kleman kɛ i klun jɔman e wun. Sa sɔ’m be nun’n, e kwla kle Zoova kɛ e klo i dan naan e fa e wla kwlaa e guɛ i su.—Zak. 1:12. w24.03 28 § 10-11